Uprzejmie informujemy, że ukazała się nowa publikacja dr Alicji Zofii Nowak.

Autor: Alicja Zofia Nowak

Tytuł publikacji

• języku polskim: Kapłaństwo w naukach dla duchowieństwa. Z dziejów reformy religijnej w metropolii kijowskiej w XVI-XVII wieku.
• w języku angielskim: Priesthood in the Teachings for the Clergy. On the History of Religious Reform in the Kievan Metropolitanate throughout the 16th and 17th Centuries

Nazwa wydawnictwa: SCRIPTUM

Miejsce i data wydania: Kraków 2017

Ilość stron: 426

Ilość arkuszy wydawniczych: 23

Numer ISBN: 978-83-65432-79-7

Słowa kluczowe 

• w języku polskim: kapłan, reforma, nauka, Kościół, liturgia, moralność, książka, druk
• w języku angielskim: priest, reform, teaching, Church, liturgy, morality, book, printing

Opis publikacji

W rozprawie omówiony został przeprowadzony w metropolii kijowskiej program religijnego odrodzenia, którego istotną, jeśli nie najważniejszą częścią, była odnowa stanu duchownego, zaś podstawowym narzędziem stała się księga (głównie drukowana).

Przegląd materiałów formacyjnych wyraźnie wskazuje postęp ilościowy oraz jakościowy w pracy reformatorów. Rozpoczęli oni od drobnych dzieł służących kształceniu w zakresie najważniejszych potrzeb obrzędowych i duszpasterskich. Następnie przyszła kolej na samodzielne, obszerne książki, poświęcone tym tematom. Stale intensyfikowano też wysiłki na rzecz poszerzenia kręgu odbiorców tej użytecznej literatury. Ważnym ich adresatem stał się wówczas szeregowy kapłan.

Prowadzone działania były ukierunkowane na wzmocnienie całego Kościoła, jego pozycji zewnętrznej i stanu wewnętrznego. W pierwszym rzędzie dążono do rozluźnienia wpływu świeckich na Cerkiew oraz uniezależnienia wyższej hierarchii od decyzji możnowładców. Na pierwszym miejscu stanął podstawowy problem – powrotu do dawnych procedur (tzw. soborowych) wyboru biskupa w Kościele wschodnim, zarzuconych w związku z prawem podawania. Drugim tematem poruszanym przez odnowicieli była istota urzędu biskupa – nauczanie, ochrona, przewodnictwo wspólnocie.

Wobec postępującej laicyzacji życia i spadku ogólnego autorytetu „białych” kapłanów przypomniano zalety stanu mniszego. Rekrutacja biskupów spośród mnichów miała być najwyższą gwarancją oddawania stanowisk odpowiedzialnym konsekratorom i zapobiegać największym bolączkom czasów (m.in. symonii).

Podobny program odnowy starano się przedstawić niższemu duchowieństwu.

Większość reformatorów doskonale rozumiała potrzebę kształcenia. Wśród zalecanych duchowieństwu umiejętności znalazły się kompetencje językowe, które pozwalały się włączyć w dialog społeczny i życie polityczne, bez czego odbudowa autorytetu kapłana była trudna, jeśli nie niemożliwa. Akcentowano także potrzebę organizowania praktycznych szkoleń oraz ustawiczną kontrolę wiedzy i dokumentów instalacyjnych.

Dominującym tematem rozważań nad kapłaństwem w XVII wieku była liturgiczno-sakramentalna służba w ołtarzu. Reguły odnoszone do Eucharystii oraz normujące dyscyplinę życia osób konsekrowanych, miały na celu ujednolicenie i oczyszczenie obrzędów liturgicznych w cerkwiach. To z kolei miało pozytywnie wpływać na przywrócenie powagi stanu kapłańskiego – urzędu biskupa w diecezjach i osoby kapłana w parafiach.

Cerkiewni reformatorzy rozumieli również znaczenie nauczania z ambony. Już w XVI wieku pojawiła się znaczna ilość materiałów kaznodziejskich, w których poruszano kwestie odrodzenia duchowego kapłaństwa, popularyzowano ideał sługi ołtarza, piętnowano przywary, które demoralizowały wiernych, a czasem skłaniały ich do konwersji.

Niniejsza książka powinna w pewnym stopniu uzupełnić wiedzę o przebiegu i skutkach reform cerkiewnych w państwie polsko-litewskim, a także zweryfikować stereotypowe wyobrażenia o ich kształcie i przebiegu.